Terug naar blogs

Overheden niet immuun voor IE-claims

Overheden niet immuun voor IE-claims
23 september 2019
|
Blogs

OVERHEDEN NIET IMMUUN VOOR IE-CLAIMS

Relevantie:

  • Groeiend aantal vorderingen op basis van recht van intellectuele eigendomsrechten
  • Hoeveelheid beschermde werken is groot
  • Besef van persoonlijkheidsrechten van belang
  • Zorgvuldige documentatie bij sloop/afbraak vereist

Werken in de openbare ruimte: let op persoonlijkheidsrechten!

Een overheidsorgaan wordt vaker dan gedacht geconfronteerd met het recht van intellectuele eigendom. Soms zal dat zijn omdat er foto’s van het internet zijn gebruikt en de auteursrechthebbende daarvoor een vergoeding verlangt, maar venijniger is de aanspraak die gebaseerd is op de zgn. persoonlijkheidsrechten. Dergelijke rechten kent de Auteurswet toe aan iedere maker van een werk. Dat kan een kunstenaar zijn wiens werk in de openbare ruimte te zien is, maar ook bijvoorbeeld een architect. Die rechten kunnen verstrekkende gevolgen hebben. Daarbij is het niet zo dat het algemeen belang altijd voorgaat.

Eén van die rechten houdt in dat de maker (of diens erfgenamen – auteursrecht eindigt pas 70 jaar na de dood van de maker) zich kan (kunnen) verzetten tegen ‘elke misvorming, verminking of andere aantasting van het werk’ die reputatieschade tot gevolg kan hebben. Een paar voorbeelden.

Een beeldend kunstenaar had voor een gemeentelijke kleuterschool een grote muurschildering gemaakt. Na vele jaren wijzigde de bestemming van de school, er zou een bso in komen.  De grote lokalen werden opgedeeld in kleine ruimtes waar kinderen konden slapen. De muurschildering was daardoor niet meer in haar geheel zichtbaar.  Dat leidde tot het oordeel dat er sprake was van aantasting van het werk van de kunstschilder: de gemeente was schadeplichtig (uitspraak niet gepubliceerd).

Een gemeente had een beroemde architect opdracht gegeven een nieuw gemeentehuis voor haar te ontwerpen. Het resultaat was prachtig, alleen werd het er in de zomer wel heel warm. De gemeente besloot daarom rode markiezen te laten aanbrengen. De architect vond dat in strijd met zijn persoonlijkheidsrechten – en kreeg van de rechter gelijk: de zonwering mocht niet worden aangebracht (ECLI:NL:RBLEE:1988:AK1862).

Soms loopt het zo’n vaart niet. Een architect verzette zich op grond van zijn persoonlijkheidsrechten tegen de aanbouw aan een gemeentelijk theater. Na zich door deskundigen te hebben laten voorlichten oordeelde de rechter dat de aanpassing met voldoende respect voor het oorspronkelijk ontwerp was uitgevoerd, zodat er geen reputatieschade voor de architect te verwachten was (Bouwrecht 1988/p. 539). Aannemelijk is wel dat de betrokken wethouder er een tijdje wat minder om heeft geslapen.

In een recente uitspraak is de Hoge Raad dieper ingegaan op het begrip ‘reputatieschade’ (ECLI:NL:HR:2019:451). Het ging om een kantoorpand in Edam dat deel uitmaakt van een complex, dat aanvankelijk bestond uit een drietal gebouwen rond een binnenhof en dat sinds het begin van de 18e eeuw heeft gediend als bestuurscentrum van de Noord-Hollandse waterschappen, maar inmiddels zeven jaar leeg stond. In de jaren zeventig was het ‘onder architectuur’ verbouwd. Die architect kon zich niet vinden in de plannen om er appartementen in te vestigen. De HR overwoog:

“Bij de beoordeling van het effect dat een aantasting van een werk in de ogen van het relevante publiek heeft op de reputatie van de maker van dat werk kunnen alle omstandigheden die daarop licht kunnen werpen in aanmerking worden genomen. Daarbij valt te denken aan omstandigheden als de aard en ernst van de aantasting, de mate van bekendheid van het werk en van de maker bij het relevante publiek, de reden voor de wijziging waarin de aantasting is gelegen, de waarneembaarheid daarvan voor het relevante publiek, en de tijd die reeds is verstreken tussen de voltooiing van het werk en de aantasting.”

De betrokken architect ving bot: reputatieschade werd niet aangenomen.

Belangenafweging: ook in geval van sloop/verwijdering

En hoe zit het nu met een algehele verwijdering of sloop van een werk? Is dat wel of geen aantasting? Ook die vraag wordt met een zekere regelmaat aan de rechter voorgelegd. Bijvoorbeeld door de ontwerper van een binnenstedelijk werk dat voor een belangrijk deel uit lichtgevende elementen in en boven de straat bestond, een virtuele stadspoort. Het ontwerp bleek kwetsbaar, er waren talloze reparaties nodig. Na tien jaar vond de gemeente het welletjes en besloot het kunstwerk te verwijderen, zeer tegen de zin van de kunstenaar in. Alle betrokken rechters namen een uitspraak van de Hoge Raad over de sloop van een karakteristiek gebouw als uitgangspunt (ECLI:NL:HR:2004:AN7830):

“Gaat het om unieke exemplaren, zoals veelal bij gebouwen het geval is, dan kan van de eigenaar onder omstandigheden verlangd worden dat hij slechts dan tot vernietiging overgaat indien daarvoor een gegronde reden bestaat en hij zich de gerechtvaardigde belangen van de maker ten minste in zoverre aantrekt dat hij er desgevraagd voor zorg draagt het bouwwerk behoorlijk te doen documenteren, althans de maker de gelegenheid biedt daartoe zelf het nodige in het werk te stellen”.

Dit komt neer op een belangenafweging, aan de ene kant het belang van de maker bij het voortbestaan van zijn unieke werk, aan de andere kant het belang van de gemeente om niet tot in lengte van jaren met hoge kosten te worden geconfronteerd. In het voorbeeld van de lichtkunstenaar lieten de rechters de belangen van de gemeente zwaarder wegen, waarbij een rol speelde dat zij de ontwerper tijdig van haar voornemen in kennis had gesteld en hem de gelegenheid had geboden foto’s van de boog te nemen voordat deze werd weggehaald (ECLI:NL:GHARL:2017:4136).

En dat is ook de belangrijkste les die uit deze bijdrage getrokken kan worden: behandel auteursrechtelijk beschermde werken met respect: overheden zijn niet immuun voor aanspraken ontleend aan het intellectueel eigendomsrecht. 

Heeft u vragen of opmerkingen over dit artikel? Neem dan contact op met één van onze specialisten.

Bericht delen op linkedin

Meer weten? Neem contact op met een van onze specialisten.

Gerelateerde nieuwsberichten

Al het nieuws

Blijf op de hoogte met onze nieuwsbrief

Mis niets meer en meld u aan voor onze nieuwsbrief.

Velden met een * zijn verplicht

Ik geef toestemming dat TRIP Advocaten Notarissen mijn e-mailadres gebruikt voor het toesturen van de nieuwsbrief. U kunt meer lezen in ons Privacy en cookiesbeleid.

Terug naar blogs
Contact image

Contact

Als grootste juridische adviespraktijk van Noord-Nederland staan wij centraal bij onze cliënten Wij werken in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe (en ver daarbuiten) vanuit onze kantoren in Groningen, Leeuwarden en Assen.

Lees meer